Zakres regulacji ustawowej

25 maja 2009 • przez Adwentyści Poznań • w O nas

(fragment z książki prof. dr. hab. Zachariasza Łyko, Kościół Adwentystów Dnia Siódmego (Historia, Nauka, Ustrój, Posłannictwo), Chrześcijański Instytut Wydawniczy „Znaki Czasu„, Warszawa 2000)

Ustawa składa się z 37 artykułów (uzupełnionych 4 dalszymi artykułami z nowelizacji) oraz następujących rozdziałów: 1. Przepisy ogólne, 2. Osoby prawne Kościoła i ich organy, 3. Działalność Kościoła, 4. Sprawy majątkowe Kościoła, 5. Przepisy przejściowe i końcowe.

Ustawa określa, jak stwierdza jej art. 1 ust. 1, „stosunek Państwa do Kościoła oraz jego sytuację prawną i majątkową”, jak również zaznacza, że w sprawach odnoszących się do Kościoła, nie uregulowanych w ustawie, stosuje się powszechnie obowiązujące przepisy prawa (art. 1, ust. 2).

Ustawa przyznaje Kościołowi całkowitą autonomię wewnętrzną. Państwo nie tylko uznaje Kościół Adwentystyczny w Polsce, jako część składową ogólnoświatowego Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego, oraz naczelny autorytet Generalnej Konferencji Kościoła w sprawach doktrynalnych (tj. wiary i moralności) i kanonicznych (tj. organizacyjnych), o czym mówi art. 3, ale stwierdza także, że Kościół rządzi się w swoich sprawach własnym Prawem Kościelnym i swobodnie wykonuje władzę duchowną (czyli ewangeliczno-eklezjalną) i jurysdykcyjną (czyli władzę rządzenia, tj. władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą) oraz zarządza swoimi sprawami, i wskazuje, że organizację Kościoła określa jego Statut, przez co traktuje Statut Kościoła jako jego zasadniczy akt normatywny. Może zatem Kościół bez żadnej ingerencji z zewnątrz, tj. ze strony państwa, tworzyć, przekształcać i znosić wszystkie kościelne jednostki organizacyjne (np. zbory, diecezje, instytucje) oraz obsadzać stanowiska (urzędy), jednakże z obowiązkiem-ze względów porządkowych i informacyjnych – powiadamiania właściwych władz państwowych o tych faktach, jak również o powołaniu i odwołaniu osoby pełniącej funkcję kierowniczą jednostki organizacyjnej Kościoła (np. pastora w odniesieniu do zboru), a w odniesieniu do kościelnej osoby prawnej, funkcję organu lub członka organu tejże osoby prawnej (art. 6). Kościół ma także prawo nabywać, posiadać i zbywać mienie ruchome i nieruchome, realizować inwestycje itp.

Po raz pierwszy diecezjom i niektórym instytucjom kościelnym, np. wydawnictwu, seminarium duchownemu, itp. nadana została osobowość prawna, czyli zdolność prawna (tj. zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków) i zdolność do czynności prawnych (np. nabywania i zbywania majątku), jednakże jako kościelnym osobom prawnym, czyli jednostkom organizacyjnym Kościoła, działającym w ramach Kościoła w trybie określonym w Statucie Kościoła.

Państwo jest polityczną i suwerenną organizacją społeczeństwa polskiego, zapewniającą ład i porządek publiczny, regulującą i nadzorującą postępowanie obywateli oraz tworzonych przez nich organizacji (w tym także Kościołów), wyposażoną w prawa władcze, tj. prawo kontroli, a także środki przymusu. Dzięki temu państwo z urzędu nadzoruje administracyjnie i sądowniczo wszystkie organizacje społeczne i polityczne. W odniesieniu jednak do Kościołów o uregulowanej sytuacji prawnej państwo rezygnuje ze swego „imperium”, czyli władzy rządzenia (ius imperii), i pozostawia im całkowitą autonomię wewnętrzną i niezależność zewnętrzną, tj. niezależność od władz publicznych, co powoduje, że Kościoły mają możność rządzenia się według własnych, nie zatwierdzanych przez państwo zasad wiary i praw kościelnych, w tym także statutów, określających stosunki wewnątrzkościelne w zakresie doktryny, organizacji i działalności, w granicach jednak ogólnie obowiązującego w państwie porządku prawnego, bo przecież Kościoły nic są – i nie mogą być – „państwami” w państwie, jak również zdrowych współdziałań dla wspólnego dobra, a zwłaszcza dobra osoby ludzkiej, czego wymaga kultura obywatelska i chrześcijańska.

Ustawa zagwarantowała również Kościołowi Adwentystycznemu pełną swobodę działania na zewnątrz, co wyrażone zostało w następującym sformułowaniu: „Kościół swobodnie pełni swoją misje i sprawuje kult publiczny” (art. 9). Misja Kościoła obejmuje nauczycielsko-kultyczne, uświęcające, ewangelizacyjne i prorockie posłannictwo Kościoła. Kult publiczny może się odbywać nie tylko w obiektach kościelnych, ale także w miejscach udostępnionych na ten cel przez osoby upoważnione do dysponowania nimi (art. 10, ust. 1), a więc m.in. w prywatnych i publicznych pomieszczeniach za zgodą ich zarządców. Nabożeństwa połączone z obrzędem chrztu świętego przy otwartych akwenach, np. jeziorach, rzekach, morzu, nie wymagają zgłoszeń (art. 10, ust. 2). Uzgodnień natomiast wymaga organizowanie np. pochodów na drogach publicznych (art. 10, ust. 3). Kościół może udzielać ślubów kościelnych ze skutkami cywilnymi zgodnie z własnym Prawem Kościelnym (art. 10 a). Może także zakładać i prowadzić szkoły wszelkiego typu, a nauczyciele oraz uczący się w nich korzystają z takich uprawnień jak w szkołach państwowych (art. 13-15). Ma również Kościół prawo tworzenia różnych organizacji religijnych, dobroczynnych, kultowych, na rzecz formacji religijnej, kultu publicznego, nauki adwentystycznej, kształtowania religijno-etycznych postaw dzieci i młodzieży, przeciwdziałania patologiom społecznym i ich skutkom oraz różnych organizacji adwentystycznych (art. 19), a także fundacji (art. 31), jak również rozwijania wszelkiej działalności charytatywnej (art. 20-22), budowy, rozbudowy i konserwacji obiektów sakralnych, kościelnych i cmentarzy (art. 23), w tym pozyskiwania na ten cel gruntów, oraz drukowania, wydawania i rozpowszechniania wszelkich publikacji związanych z jego posłannictwem, wreszcie posiadania i używania własnych środków społecznego przekazu – radia i telewizji (art. 25). Wszystko to wskazuje na dużą, nie tylko autonomię wewnętrzną, ale także niezależność zewnętrzną Kościoła od państwa, które zrzekło się swych uprawnień kontrolnych w wielu sferach zewnętrznych działań Kościoła.

Ustawa przyznaje Kościołowi szerokie uprawnienia w rozwijaniu szkolnictwa wszelkiego typu, w tym teologicznego i instytutów misyjnych, oraz tworzeniu uczelni wyższych (art. 13-15), ze szczególnym uwzględnieniem nadania Wyższemu Adwentystycznemu Seminarium Duchownemu osobowości prawnej i praw publicznych przez uznanie szkoły za wyższą szkołę teologiczną, uprawnioną do „nadawania absolwentom tytułu zawodowego licencjata teologii adwentystycznej, równoważnego z licencjatem nadawanym przez państwowe szkoły wyższe” (art. 14, ust. 2). Zagwarantowano także Kościołowi prawo do kształcenia kadr duchownych w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej „w zakresie teologii adwentystycznej w ramach samodzielnej jednostki naukowo-dydaktycznej” (art. 15, ust. 4), co oznacza możność ubiegania się przez Kościół o utworzenie w Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej np. własnej sekcji teologii adwentystycznej przynajmniej na dwa ostatnie lata studiów, celem uzyskania przez absolwentów Wyższego Adwentystycznego Seminarium Duchownego, posiadających licencjat, magisterium z teologii adwentystycznej. Nauczyciele i studenci tych szkół mają zapewnione wszystkie prawa socjalne na równi ze szkołami państwowymi. Dla naszego polskiego szkolnictwa teologiczno-adwentystycznego uprawnienia powyższe przedstawiają rangę historyczną, zobowiązującą jednak Kościół do możliwie najpełniejszej realizacji tych publicznych uprawnień, zawartych w przytoczonych przepisach, a w konsekwencji urzeczywistniania nowych szans posłanniczych Kościoła.

Ustawa gwarantuje wiernym Kościoła pełną swobodę praktyk religijnych, w tym sprawy najważniejszej i najtrudniejszej w dotychczasowych dziejach polskiego adwentyzmu – stanowiącej w wielu przypadkach swoistą historię gehenny i cierpień wyznawców adwentystycznych jako pracowników, uczniów, studentów i żołnierzy – a mianowicie swobodnego świecenia adwentystycznego święta, tj. soboty, jako dnia kultu religijnego i tygodniowego odpoczynku. Mówi o tym art. 11 ustawy, który w ust. l i 2 stwierdza, że „świętem adwentystycznym jest sobota. Wierni Kościoła mają prawo do zwolnienia od pracy i nauki na czas święta adwentystycznego, to jest od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę”. Ustawa nie tylko gwarantuje wiernym Kościoła prawo do zwolnień od pracy i nauki na czas święta, ale także ustala tryb ich uzyskiwania, stanowiąc w ust. 3, że „na prośbę pracownika złożoną na początku okresu zatrudnienia lub w jego trakcie, nie później jednak niż siedem dni przed dniem zwolnienia, zakład pracy ustala dla niego indywidualny rozkład czasu pracy. Przepis ten stosuje się odpowiednio do uczniów i studentów, z tym że szkoły udzielając zwolnień od nauki określają sposób wyrównania zaległości dydaktycznych spowodowanych zwolnieniem”. Jest to pierwsza w dziejach polskiego adwentyzmu i nieliczna na świecie tego typu – rangi ustawowej – regulacja, dotycząca sobotniego święta, gwarantująca święcenie chrześcijańskiej soboty wiernym adwentystycznym w Polsce.

Fakt ten stanowi wydarzenie o niezwykłym znaczeniu moralnym, religijnym, kulturowym i prawnym (jurydycznym). W przeszłości specyfika wyznaniowa, jaką było święcenie soboty przez adwentystów, spotykała się – w bardzo wielu przypadkach – z niezrozumieniem i nietolerancją, a często wprost wrogością, w związku z czym adwentyści byli wyrzucani z pracy, a tym samym pozbawiani środków do życia, usuwani ze szkół (zwłaszcza ponadpodstawowych i wyższych), a tym samym pozbawiani możliwości kształcenia się, zaś żołnierze adwentystyczni byli wtrącani do więzień (za odmowę wykonywania zajęć w sobotę). W okresie wojny były nawet przypadki utraty z tych powodów życia. Należy mieć głęboką nadzieję, że zapis ustawowy nie tylko ułatwi adwentystom obchodzenie ich tygodniowego święta zgodnie z ich wiarą i sumieniem, ale także przyczyni się do jeszcze większego wzrostu społecznej tolerancji i zrozumienia w tym zakresie. Gwarancje praktyk religijnych, w tym święcenie sobory i przestrzeganie zasad dietetycznych, zostały również zapewnione wiernym przebywającym w szpitalach, prewentoriach i sanatoriach oraz w domach pomocy społecznej, a nawet – gdyby taki przypadek zaistniał – w zakładach karnych (art. 28). Gwarancjami, dotyczącymi praktyk religijnych objęci zostali także żołnierze, pełniący służbę wojskową, choć nie bez zastrzeżeń, odnoszących się do żołnierskiej dyspozycyjności w szczególnych przypadkach emergencji. Art. 17, ust. 1 ustawy stanowi w tym względzie: „Żołnierzom pełniącym czynną służbę wojskową zapewnia się możliwość swobodnego uczestniczenia w praktykach religijnych w soboty, w rozumieniu przepisu art. 11, ust. 2, oraz w dni świąteczne Kościoła będące dniami ustawowo wolnymi od pracy, jeżeli nie koliduje to z ważnymi obowiązkami służbowymi”. Dodatkową gwarancją realizowania powyższych praw i wolności jest możność powoływania przez Kościół kapelanów, zarówno w zakładach służby zdrowia i więzieniach, jak i duchownych odwiedzających adwentystycznych żołnierzy w wojsku (art. 16, ust. 3; art. 17, ust. 23). Studenci teologii i duchowni mają prawo do zwolnień ze służby wojskowej, a w razie wojny studenci teologii mogą być przeznaczeni tylko do służby w obronie cywilnej, a duchowni w charakterze kapelanów wojskowych (art. 16). Ustawa zapewnia nadto prawa nauczania religii adwentystycznej w szkołach publicznych w trybie przewidzianym w odrębnych przepisach (art. 12). Osobną gwarancją zwolnień podatkowych objęte są darowizny, składane przez wiernych na działalność charytatywną Kościoła i jego osób prawnych (art. 28, ust. 5).

Ustawa poświęca sporą uwagę sprawom majątkowym Kościoła i potrzebom lokalowym zborów i instytucji Kościoła. Przede wszystkim ustawa dokonała uwłaszczenia nieruchomości lub ich części pozostających we władaniu Kościoła (art. 33 a), a także przywróciła Kościołowi prawo własności dawnej – i pierwszej zresztą – siedziby Kościoła przy Tureckiej 1 w Warszawie, tj. nieruchomości o pow. 761,95 m2 wraz z budynkiem, oraz prawo zastępczej nieruchomości wraz z budynkiem za nieruchomość przy ul. Górskiej 9 w Warszawie, która zabrana została Kościołowi na cele komunalne (art. 34). Zagwarantowano także możność wszczęcia postępowania regulacyjnego w przedmiocie nieodpłatnego przekazania na własność nieruchomości lub ich części, będących uprzednio własnością Wschodnioniemieckiego Stowarzyszenia Adwentystów Dnia Siódmego na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski (art. 34 a), jak również możność nieodpłatnego uzyskiwania na własność (jako swoistej rekompensaty za nieruchomości utracone na Wschodzie w wyniku drugiej wojny światowej) nieruchomości lub ich części, „jeśli są one niezbędnie potrzebne do sprawowania kultu religijnego lub działalności kościelnej osób prawnych w zakresie charytatywno-opiekuńczym lub oświatowo-wychowawczym” (art. 35, ust. 1). Istniała także możliwość, do 7 września 1997 r., uzyskania kilku dziesięciohektarowych gospodarstw rolnych na Ziemiach Zachodnich i Północnych na działalność oświatowo-wychowawczą lub charytatywno-opiekuńczą kościelnych osób prawnych (art. 25), z czego Kościół skorzystał uzyskując piękny teren dla swych celów posłanniczych na Pojezierzu Drawskim. Ważny jest również zapis dotyczący zwolnień posiadłości kościelnych od podatku od nieruchomości, służących celom niemieszkalnym i niegospodarczym, zatem kultowym i administracji kościelnej, a w niektórych przypadkach także celom mieszkalnym duchownych i ewangelistów oraz wdów po nich (art. 28, ust. 2 i 3).

Znaczenie ustawy polega m.in. na tym, że ten doniosły akt prawny dowodził życzliwości narodu polskiego i jego najwyższych organów władzy wobec Kościoła i jego ponad stuletniego posłannictwa w Polsce, co wyrażone zostało niejako w ustawowym podniesieniu Kościoła Adwentystycznego w Polsce i jego misji posłanniczej do rangi najpoważniejszych polskich wspólnot kościelnych i religijnych, tj. tych, które już od dawna posiadały uregulowany w drodze ustawowej status prawny i cieszyły się społecznym i publicznym zaufaniem. Obok takich Kościołów, jak Kościół Katolicki, Kościół Prawosławny, Kościół Ewangelicko-Augsburski i Kościół Ewangelicko-Reformowany, które od wieków (a w odniesieniu do Kościoła Katolickiego i Kościoła Prawosławnego – od zarania dziejów ojczystych, a Kościołów protestanckich – od czasów reformacji) cieszyły się publicznym prestiżem, znalazły się, dzięki ustawom kościelnym, inne Kościoły chrześcijańskie, a wśród nich Kościół Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej.

Kościół Adwentystów jest Kościołem ogólnoświatowym, realizującym swą misję w prawie wszystkich krajach świata. I chociaż w Polsce nie jest Kościołem licznym, to jednak przedstawia w całym słowa tego znaczeniu wspólnotę eklezjalną, nie tylko w znaczeniu strukturalnym (wszak posiada jasno określoną doktrynę, organizację i kult) oraz w znaczeniu socjologicznym (jest wspólnotą religijną, wywodzącą się z ogólnochrześcijańskiego i reformacyjnego dziedzictwa wiary, działającą w Polsce od przeszło stu dziesięciu lat, stanowiącą cząstkę narodu polskiego w pełni zintegrowaną z polskim społeczeństwem, biorącą w jego dziejach żywy udział i wznoszącą w te dzieje cenne wartości religijne, moralno-społeczne oraz międzywyznaniowe i kulturowe), ale także w znaczeniu prawnym, ponieważ status eklezjalny jako Kościoła gwarantuje mu jego Ustawa Kościelna. W tej sytuacji próby odmawiania mu charakteru eklezjalnego i ujmowania go w kategoriach pejoratywnych, byłyby nie tylko samo w sobie niemoralne, nieekumeniczne i niechrześcijańskie oraz obraźliwe, źle świadczące przede wszystkim o kulturze autorów tych postaw, ale także bezprawne, naruszające dobra osobiste instytucji kościelnej, będącej w jakimś sensie instytucją prawa publicznego.

Ustawa nie stanowi panaceum na wszystkie potrzeby i bolączki Kościoła. Nie rozwiązuje wszystkich problemów, związanych z życiem i działaniem Kościoła oraz posługą ewangeliczną i etyczną duchownych i wiernych, ale z pewnością w wielu przypadkach pomaga w ich rozwiązaniu. Nadal jednak pozostają sprawy najważniejsze, tj. potrzeba ustawicznego pielęgnowania wierności wobec Bożego powołania, codzienne i ofiarne posługiwanie ludowi Bożemu, celem zaspakajania jego potrzeb religijnych, gorliwe i uroczyste zwiastowanie ewangelii i przykazań Bożych oraz pełnienie – w duchu tolerancji – pełnej poświęceń służby miłości dla bliźnich. Są to podstawowe zadania posłannictwa Kościoła, z których nikt i nic go nie zwalnia.

Ustawa była wydarzeniem doniosłym, gwarantującym rozdział Kościoła od państwa, jednakże rozdział nieabsolutny, bo Kościół nie jest i nie może być, jak wspomniano, „państwem w państwie”, gdyż z natury rzeczy jest integralną częścią państwa jako wspólnoty wszystkich obywateli i ich organizacji, ale rozdział relatywny, względny i przyjazny, określający jednak jasno linie demarkacyjną sfer działania Kościoła i państwa, zapewniający zarówno Kościołowi, jak i państwu pełną autonomie wewnętrzną i niezależność zewnętrzną, każdemu w swoim zakresie, a zarazem różne formy współdziałań dla dobra osoby ludzkiej, jak to znakomicie ujmuje art. 25 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z roku 1997. Dzięki temu ustawa umożliwia wszechstronną i swobodną działalność Kościoła w pełnieniu jego misji i wnoszeniu najcenniejszych wartości religijnych i etycznych w życie społeczne. Równocześnie fakt ustawowej normalizacji stosunków Kościół – państwo i uzyskania przez Kościół Adwentystyczny szeregu wolności i praw zobowiązuje tę religijną i kościelną wspólnotę, czyli wszystkich wiernych, duchownych i świeckich oraz kierownictwo kościelne i wszystkie instytucje kościelne, do godnego reprezentowania posłannictwa współczesnego adwentyzmu – w ogólnym braterstwie Kościołów chrześcijańskich i wszystkich ludzi dobrej woli – na chwałę Boga oraz dla duchowego dobra Kościoła i Ojczyzny.